Trẻ thu mình, ít giao tiếp: Nguyên nhân và cách xử lý | Safe and Sound
Trẻ thu mình, ít giao tiếp có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của nhiều vấn đề tâm lý như tự kỷ, rối loạn lo âu, trầm cảm. Nếu kéo dài, hành vi này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học tập, thích nghi, sự phát triển cảm xúc và xây dựng các mối quan hệ xã hội của trẻ. Vậy điều gì dẫn đến xu hướng thu mình ở trẻ và cha mẹ nên làm sao để hỗ trợ con kịp thời?
Nguyễn Thị Mai Anh | Cử nhân Tâm lý học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần Safe and Sound
Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế
1. Vì sao hành vi thu mình, ít giao tiếp ở trẻ là dấu hiệu đáng lưu ý?
Theo các chuyên gia tâm lý, cần phân biệt giữa rụt rè và xu hướng thu mình, ít giao tiếp. Trẻ rụt rè thường thiếu tự tin, do dự khi giao tiếp, cảm thấy không thoải mái trong môi trường đông người nhưng vẫn mong muốn được kết nối. Trong khi đó, hành vi thu mình của trẻ lại là trạng thái tránh né giao tiếp một cách có hệ thống, kéo dài và đi kèm với cảm giác lo âu quá mức, lòng tự trọng thấp.
Trẻ có xu hướng thu mình thường gặp khó khăn trong việc thiết lập và duy trì các mối quan hệ, dẫn đến cảm giác cô đơn, buồn bã, tự ti. Sự tự cô lập làm giảm khả năng thích ứng, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cảm xúc, học tập và tâm lý lâu dài của trẻ. Trong nhiều trường hợp, phản ứng thu mình của trẻ là biểu hiện ban đầu của các vấn đề nghiêm trọng hơn như rối loạn lo âu hoặc trầm cảm. Vì vậy, cha mẹ cần quan sát kỹ và tìm đến chuyên gia tâm lý nếu hành vi thu mình trở nên dai dẳng hoặc trầm trọng hơn theo thời gian.
Ảnh 1: Trẻ có xu hướng thu mình, ít giao tiếp phải đối diện với nhiều khó khăn
2. Điều gì khiến trẻ thu mình, ít giao tiếp?
2.1. Tính cách hướng nội bẩm sinh
Một số trẻ có vẻ ít nói, khó bắt chuyện ngay từ khi còn nhỏ, điều này đôi khi xuất phát từ đặc điểm tính cách bẩm sinh chứ không phải là biểu hiện của các rối loạn. Theo các chuyên gia tâm lý, khí chất là những đặc điểm bẩm sinh của mỗi đứa trẻ, ảnh hưởng đến cách trẻ phản ứng với thế giới xung quanh. Trẻ có tính cách hướng nội thường thận trọng, cần thời gian để thích nghi với môi trường mới hoặc người lạ. Trẻ có xu hướng quan sát trước khi tham gia vào hoạt động chung cũng như không thoải mái khi phải nói chuyện trước đám đông.
Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là nếu ở trong môi trường không hỗ trợ hoặc thường xuyên bị ép phải cởi mở, trẻ có thể hình thành cảm giác lo âu và dần trở nên tránh né giao tiếp một cách tiêu cực. Vì vậy, khi nhận thấy trẻ thu mình, cha mẹ cần cân nhắc đến yếu tố bẩm sinh, quan sát kỹ liệu đây có phải là một phần tính cách tự nhiên hay đã trở thành một hành vi né tránh kéo dài. Sự khác biệt này sẽ giúp cha mẹ đưa ra phản ứng phù hợp, hỗ trợ trẻ dần phát triển khả năng kết nối theo cách nhẹ nhàng và tích cực hơn.
2.2. Ảnh hưởng từ môi trường sống
- Bị la mắng, so sánh, thiếu sự động viên: Những đứa trẻ thường xuyên bị la mắng, so sánh với người khác, thiếu sự động viên, công nhận từ cha mẹ rất dễ phát triển cảm giác tự ti, lo lắng, và dần tránh né tương tác xã hội. Việc lớn lên trong một môi trường không khuyến khích bộc lộ cảm xúc hoặc bày tỏ quan điểm sẽ khiến trẻ hình thành tâm lý im lặng cho an toàn.
- Gia đình ít tương tác, ít dành thời gian cho trẻ: Gia đình thiếu các hoạt động chung, không dành thời gian chất lượng cho con cái cũng khiến trẻ cảm thấy cô đơn, thiếu gắn kết, từ đó hình thành xu hướng thu mình, giảm giao tiếp. Trẻ sống trong hoàn cảnh căng thẳng, ít nói, thường xuyên xảy ra mâu thuẫn cũng dễ gặp khó khăn trong việc phát triển kỹ năng xã hội.
2.3. Từng trải qua trải nghiệm tiêu cực
- Bị bắt nạt, chê bai, hoặc bị bạo lực tinh thần: Nhiều trường hợp trẻ thu mình, ít nói xuất phát từ việc từng trải qua trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ. Những tình huống như bị bắt nạt ở trường, bị chê bai ngoại hình, hay thậm chí bị bạo lực tinh thần từ người thân, bạn bè có thể để lại ảnh hưởng tâm lý sâu sắc khiến trẻ dần khép mình lại, tránh giao tiếp để tự bảo vệ bản thân.
- Trải qua biến cố như ly hôn, mất người thân: Những biến cố như cha mẹ ly hôn, mất người thân, hoặc thay đổi môi trường sống đột ngột có thể tác động sâu sắc đến tâm lý của trẻ. Trong khi người lớn có thể chia sẻ và tìm cách đối mặt với nỗi đau, nhiều trẻ lại lựa chọn cách thu mình, ít nói, tránh giao tiếp.
Ảnh 2: Những trải nghiệm tiêu cực là nguyên nhân khiến trẻ thu mình
2.4. Các rối loạn tâm lý
Một số trẻ thu mình, ít giao tiếp không chỉ do môi trường hay tính cách mà có thể liên quan đến các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu, tự kỷ. Những dấu hiệu này không dễ nhận biết sớm nếu chỉ nhìn bề ngoài. Vì vậy, nếu thấy trẻ thu mình kéo dài, khó hòa nhập, hoặc gặp khó khăn trong tương tác xã hội, cha mẹ nên chủ động tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.
Xem thêm: Nhận biết dấu hiệu, hành vi của trẻ tự kỷ và vai trò của bác sỹ tâm thần
3. Cha mẹ nên làm gì khi trẻ có biểu hiện thu mình, ít giao tiếp?
3.1. Thay đổi cách giao tiếp phù hợp với trẻ
Khi trẻ thu mình, ít giao tiếp, điều đầu tiên là cha mẹ cần làm là thay đổi cách trò chuyện sao cho phù hợp với cảm xúc của con. Nhiều phụ huynh vô tình tạo áp lực khi liên tục hỏi dồn dập, yêu cầu trẻ phải hòa nhập ngay lập tức. Những áp lực này thường khiến trẻ càng thêm lo lắng và né tránh.
Thay vào đó, cha mẹ hãy lắng nghe một cách bình tĩnh, không ngắt lời hay phán xét. Nếu trẻ im lặng cũng đừng vội lo lắng, đôi khi sự im lặng là cách trẻ đang tự điều chỉnh cảm xúc. Quan trọng là để trẻ biết rằng cha mẹ luôn ở bên và sẵn sàng lắng nghe.
Trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn nếu được ghi nhận đúng lúc. Những lời khen đơn giản, nhẹ nhàng có tác dụng lớn trong việc khích lệ hành vi tích cực. Ví dụ, khi con chủ động chào người quen, cha mẹ có thể khen ngợi: “Con làm tốt lắm!”. Sự khích lệ đúng lúc giúp trẻ tin rằng mình đang làm tốt và muốn tiếp tục mở lòng để giao tiếp nhiều hơn.
3.2. Dành thời gian bên con mỗi ngày
Việc dành thời gian chất lượng mỗi ngày giúp gắn kết tình cảm, tạo điều kiện cho trẻ được thể hiện bản thân một cách thoải mái. Cha mẹ nên dành khoảng 15–30 phút mỗi ngày để cùng con làm một hoạt động đơn giản như đọc sách, chơi xếp hình, vẽ tranh hoặc đi dạo. Ngoài ra, có thể tận dụng những khoảnh khắc nhỏ trong ngày như lúc ăn cơm, trước giờ đi ngủ để trò chuyện với trẻ.
Trong lúc trò chuyện, hãy tạm gác điện thoại và dành trọn sự chú ý vào cuộc nói chuyện. Chỉ cần 10–15 phút tập trung cũng đủ để khiến trẻ cảm thấy được kết nối. Cha mẹ có thể bắt đầu bằng những câu hỏi đơn giản như: “Hôm nay con thấy vui nhất lúc nào?”, “Có điều gì làm con thấy chưa vui không?” để khơi gợi một cách tự nhiên.
3.3. Giúp trẻ học cách tương tác, giao tiếp mà không gây áp lực
Một trong những phương pháp hiệu quả để giúp trẻ tự tin hơn khi giao tiếp là tạo cơ hội để trẻ nói chuyện nhiều hơn, nhưng đồng thời vẫn phải đảm bảo không tạo áp lực. Cha mẹ có thể bắt đầu từ những tình huống quen thuộc, gần gũi. Ví dụ, thay vì đến nơi xa lạ đông người, hãy thử mời vài người bạn của trẻ đến nhà để trẻ được giao tiếp trong môi trường an toàn, thoải mái nhất.
Bên cạnh đó, cha mẹ cũng nên dạy trẻ những kỹ năng giao tiếp cơ bản như chào hỏi, nói lời cảm ơn, xin lỗi. Lồng ghép những kỹ năng này qua trò chơi đóng vai, kể chuyện, hoặc làm mẫu để trẻ quan sát, học theo một cách hiệu quả. Ngoài ra, cha mẹ có thể cho trẻ tham gia các lớp học kỹ năng có môi trường thân thiện, ít cạnh tranh, và giáo viên hiểu tâm lý trẻ. Những trải nghiệm tích cực này sẽ giúp trẻ dần cảm thấy giao tiếp là điều dễ chịu, không còn khiến trẻ cảm thấy lo lắng, căng thẳng nữa.
3.4. Tìm đến chuyên gia nếu cần thiết
Nếu tình trạng thu mình, ít nói của trẻ kéo dài và có dấu hiệu ngày càng nghiêm trọng, cha mẹ cần nhanh chóng tìm đến sự hỗ trợ từ các chuyên gia. Đặc biệt, khi trẻ bắt đầu xuất hiện các biểu hiện của rối loạn tâm lý như tự cô lập hoàn toàn, từ chối giao tiếp dù là với người thân, không thể thực hiện các hoạt động hàng ngày, bao gồm đi học hoặc sinh hoạt bình thường do căng thẳng quá mức. Hỗ trợ chuyên nghiệp từ sớm không chỉ giúp trẻ vượt qua khó khăn tâm lý mà còn phòng ngừa các vấn đề nghiêm trọng hơn trong tương lai như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu. 
Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.
.png)
Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!
CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia
- Tại Fanpage Phòng khám SnS - Viện IMT
- Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi
Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)
Xem thêm:
